Invest-NL: innovatiemotor of verspilling van belastingeld?
Invest-NL werd gelanceerd met grootse beloften: het zou innovatie versnellen, de groene transitie stimuleren en financieringsgaten opvullen in markten die als te risicovol werden beschouwd door particuliere investeerders. Met 1,7 miljard euro aan belastinggeld en later meer, positioneerde deze staatsinvesteringsmaatschappij zich als een katalysator voor duurzame vooruitgang. Maar vijf jaar later rijst de vraag: heeft Invest-NL daadwerkelijk iets opgeleverd voor de Nederlandse belastingbetaler, of is het een ondoorzichtige overheidsinstelling die politieke agenda’s dient in plaats van economische effectiviteit?
Wat is Invest-NL?
Invest-NL is een staatsbedrijf dat eind 2019 is opgericht en sinds januari 2020 operationeel is. Het functioneert als een besloten vennootschap (N.V.), volledig eigendom van het Ministerie van Financiën. De missie: risicovolle maar veelbelovende projecten ondersteunen, vooral op het gebied van klimaat, energietransitie, circulaire economie en deep tech, door publieke middelen te gebruiken om private investeerders aan te trekken.
De oprichting was gebaseerd op het idee dat Nederlandse startups en scale-ups moeilijk toegang krijgen tot financiering voor innovatieve maar kapitaalintensieve projecten. Invest-NL zegt deze investeringen minder risicovol te maken en daarmee andere partijen over de streep te trekken (Staat start investeringsfonds van 1,7 miljard euro, Rijksoverheid).
Financiering en structuur
Invest-NL kreeg bij oprichting 1,7 miljard euro mee vanuit de overheid. Inmiddels is het beschikbare investeringsbudget gegroeid tot naar schatting meer dan 3 miljard euro (Jaarverslag 2023, Invest-NL). De organisatie is niet bedoeld om winst te genereren voor de schatkist. Er zijn:
- Geen dividenden aan de staat
- Geen verplichte terugbetaling van rendement
- Geen parlementaire controle op individuele investeringskeuzes
In plaats daarvan werkt Invest-NL vanuit een missiegedreven logica, waarbij maatschappelijke impact zoals CO2-reductie en werkgelegenheid centraal staan, niet financieel rendement.
De kritische realiteit
Geen tastbaar rendement voor de belastingbetaler
Hoewel de investeringen toekomstgericht gepresenteerd worden, is er geen direct voordeel voor de belastingbetaler:
- Geen winst of dividend
- Geen merkbare belastingverlaging of economische impuls via koopkracht of lagere energieprijzen
- Alle risico’s van mislukking worden door de samenleving gedragen
Waar sommige projecten op termijn wellicht slagen, draait de belastingbetaler op voor mislukkingen, terwijl private partijen meedelen in het mogelijke succes (Invest-NL onder de loep, FD).
Zelfverheerlijkende cijfers
Invest-NL communiceert vaak over:
- 910 miljoen euro toegezegd kapitaal in 2023
- 2,7 miljard euro aan aangetrokken private cofinanciering
- 82 investeringen
- 12.000 ton vermeden CO2-uitstoot
Maar deze cijfers zijn problematisch:
- Gecreëerde banen zijn vaak tijdelijk of gefinancierd met subsidies
- Private cofinanciering kan ook zonder Invest-NL tot stand zijn gekomen
- CO2-besparing is gebaseerd op voorspellingen, niet op meetbare realiteit
- Evaluaties zijn zelden onafhankelijk
Volgens Resultaten in beeld: Invest-NL Jaarverslag 2022 zijn veel claims gebaseerd op aannames. Uit Beheersing publieke investeringen onvoldoende onderbouwd, Algemene Rekenkamer, blijkt dat Invest-NL niet overtuigend aantoont of investeringen daadwerkelijk additioneel zijn.
Risicovolle, onzekere projecten
Veel projecten die Invest-NL financiert bevinden zich in een vroege fase, met onzekere commerciële vooruitzichten. Voorbeelden zijn:
- Elestor (flowbatterijen)
- Umincorp (kunststofrecycling)
- Avantium (bioplastics)
- Exasun (zonnepanelen)
Deze vallen onder de impactportefeuille van Invest-NL (Onze investeringen, Invest-NL). Hoewel technisch interessant, zijn het vaak niche-oplossingen met twijfelachtige opschaalbaarheid en beperkte directe economische waarde voor de gemiddelde burger.
Verdringing van de markt
Ondanks de belofte om hiaten in de markt op te vullen, kan Invest-NL bestaande marktwerking verstoren:
- Door onder marktvoorwaarden te financieren
- Door risico’s kunstmatig weg te nemen
- Door bedrijven afhankelijk te maken van overheidssteun
- Door falende marktdiscipline te maskeren
Volgens Staatsfondsen: lusten zonder lasten, EW Magazine, werken instellingen als Invest-NL marktverstorend door concurrentie op oneerlijke wijze aan te gaan.
Het gevolg is een subsidie-economie waarin sommige bedrijven niet op eigen kracht overleven, maar op overheidsinjecties blijven draaien.
ESG en ideologie boven impact
De focus op Environmental, Social and Governance (ESG) zorgt ervoor dat Invest-NL vooral projecten financiert die ideologisch wenselijk zijn maar economisch zwak:
- Circulaire experimenten zonder verdienmodel
- Groen gelabelde initiatieven met lage schaalbaarheid
- Initiatieven binnen de SDG-agenda van de VN
In De groene investeringswaan, NRC, wordt Invest-NL aangehaald als voorbeeld van een groene façade waaronder politieke ideologie schuilgaat.
Het beleid sluit sterk aan bij de EU Green Deal en andere top-down programma’s, zonder directe inbreng of mandaat van de Nederlandse burger. Daardoor gaan er miljarden naar prestigeprojecten, in plaats van naar energiezekerheid of woningbouw.
Alternatieve bestedingen
Publiek geld is schaars. Elke euro aan Invest-NL had ook gebruikt kunnen worden voor:
- Belastingverlaging
- Sociale woningbouw
- Infrastructuurprojecten
- Schuldenafbouw
- Zorg en onderwijs
Volgens Wat levert Invest-NL nou echt op?, ESB Economisch Statistisch Berichten, ontbreekt elk bewijs dat Invest-NL meer rendement oplevert dan directe overheidsinvesteringen in publieke diensten.
Samenvattende tabel: belofte versus realiteit
| Belofte | Werkelijke uitkomst |
|---|---|
| Private kapitaal aantrekken | Kan private partijen juist verdringen |
| Innovatie stimuleren | Focust op onzekere, vroege fase projecten |
| Groene transitie versnellen | Kleine pilots, geen structurele transformatie |
| Banen creëren | Veelal tijdelijk, gesubsidieerd of kunstmatig opgeblazen cijfers |
| Markthiaten invullen | Actief in sectoren waar al risicokapitaal beschikbaar is |
| Maatschappelijke impact leveren | Impact moeilijk te meten en zelden onafhankelijk geëvalueerd |
| Kosteneffectief zijn | Hoge kosten per effect, zonder directe opbrengst voor de schatkist |
Eindconclusie: ideologisch prestigeproject
Invest-NL is uitgegroeid tot een bureaucratische uitvoerder van ESG-ideologie, gehuld in de taal van duurzaamheid en innovatie. In werkelijkheid:
- Wordt publiek geld doorgesluisd naar risicovolle bedrijven zonder publieke zeggenschap
- Ontbreekt democratische controle en financiële transparantie
- Blijft tastbaar rendement voor de samenleving uit
- Wordt marktwerking verstoord
- Wordt beleid gestuurd door politiek activisme in plaats van economisch nut
In tijden van woningnood, zorgtekorten en koopkrachtcrisis is het legitiem om te vragen:
Waarom gokken we met belastinggeld op start-ups en klimaatfantasieën, terwijl fundamentele voorzieningen onder druk staan?
Slot
Invest-NL belichaamt de technocratische bestuurscultuur van deze tijd: ambitieus, communicatief sterk en ideologisch gestuurd, maar losgezongen van financiële realiteit en democratische verantwoording. Zolang er geen onafhankelijke controle, meetbare criteria en burgerinspraak worden ingevoerd, dreigt Invest-NL eerder een dure illusie dan een echte motor voor vooruitgang te zijn.
