De mythe van het multiculturalisme: integratie vóór “wederzijds” respect

Een verleidelijk ideaal, maar geen werkbare realiteit

Multiculturalisme, het idee dat verschillende culturen gelijkwaardig en harmonieus naast elkaar kunnen bestaan binnen één samenleving, wordt al decennialang gepresenteerd als morele deugd binnen liberale democratieën. Het wordt gezien als een teken van openheid, tolerantie en vooruitgang, en heeft sinds de jaren zeventig het immigratie- en integratiebeleid in grote delen van het Westen bepaald. De praktische uitkomst is echter vaak verre van positief.

In plaats van de nationale eenheid te versterken, leidt multiculturalisme in veel landen tot fragmentatie, wrok en de vorming van parallelle samenlevingen. De kern van het probleem ligt in het uitgangspunt dat alle culturen gelijke ruimte en institutionele erkenning verdienen binnen één wettelijk en sociaal kader. Dat uitgangspunt is niet alleen onrealistisch, maar ook innerlijk tegenstrijdig. Een samenleving die gebouwd is op liberale democratische normen kan niet op gelijke voet culturen accommoderen die deze principes afwijzen.

Dit is geen randstandpunt. Politieke leiders, sociale denkers en hervormers met migratieachtergrond waarschuwen al jaren dat het multiculturalisme ertoe heeft geleid dat assimilatie wordt ontmoedigd, integratie wordt uitgesteld of vermeden, en loyaliteit aan de ontvangende samenleving optioneel is geworden.

Cultureel relativisme als ondermijning van waarden

Multiculturalisme rust op cultureel relativisme: de overtuiging dat alle waardenstelsels gelijkwaardig zijn en dat men geen moreel oordeel mag vellen over andere culturen. Wat in theorie tolerant klinkt, verzwakt in de praktijk het vermogen van samenlevingen om kernwaarden te verdedigen.

Zoals Roger Scruton betoogt in The West and the Rest (Scruton), kan een beschaving niet overleven zonder morele grenzen. Alles tolereren, inclusief het intolerante, is geen deugd, maar een vorm van zelfvernietiging. Binnen multiculturele samenlevingen leidt dit relativisme er vaak toe dat overheden terughoudend worden in het handhaven van fundamentele wetten, zoals gendergelijkheid of vrijheid van meningsuiting, uit angst bepaalde minderheden te beledigen.

Deze contradictie werd zichtbaar na de affaire rondom Salman Rushdie in 1989, toen massale protesten tegen The Satanic Verses de diepe breuklijnen tussen westerse vrijheden en islamitische taboes blootlegden (From Fatwa to Jihad, Phillips). Sindsdien hebben westerse staten herhaaldelijk liberale waarden opgeofferd om ‘culturele belediging’ te vermijden.

Frankrijk en Zweden: de gevolgen van multiculturele utopieën

Frankrijk is een van de duidelijkste voorbeelden van het falen van multiculturalisme. Ondanks de constitutionele toewijding aan secularisme (laïcité), hebben opeenvolgende Franse regeringen toegestaan dat islamitische parallelle gemeenschappen zich konden vormen in de banlieues, zoals in Seine-Saint-Denis, waar het Frans rechtssysteem vaak wordt vervangen door religieuze of clanstructuren.

Een rapport van de Franse Senaat uit 2016 waarschuwde voor gebieden waar de Republiek de controle verloor (Rapport d’information sur l’organisation, la place et le financement de l’Islam en France, Darcos). Na rellen in 2005 en opnieuw in 2023 verklaarde president Macron dat Frankrijk te maken had met “islamitisch separatisme” dat de eenheid van de natie bedreigt (Discours contre le séparatisme, Macron).

Zweden, lange tijd gezien als humanitaire voorloper, kampt inmiddels met geweldsniveaus die ongekend zijn voor Noord-Europa. In 2022 vonden er meer dan 60 bomaanslagen plaats, vaak gelinkt aan criminele netwerken binnen migrantenmilieus (Swedish Crime Survey 2022, Brå). Premier Ulf Kristersson verklaarde in 2023 dat “de integratie volledig is mislukt” en dat Zweden nu te maken heeft met “parallelle samenlevingen en clanstructuren” (Talet till nationen, Kristersson).

Deze problemen zijn niet louter het gevolg van armoede of uitsluiting, zoals vaak wordt beweerd. Ze worden verergerd door het feit dat de overheid te weinig van nieuwkomers eist. Het beleid, gebaseerd op het multiculturalistisch ideaal, ontmoedigde langdurig duidelijke integratie-eisen en liet culturele enclaves ontstaan die zich verzetten tegen nationale normen.

Respect is geen recht, maar iets dat verdiend wordt

Een van de gevaarlijkste illusies van het multiculturalisme is het idee dat mensen die naar een nieuw land komen, het recht hebben dat hun oorspronkelijke cultuur wordt behouden, erkend en gerespecteerd. Maar er bestaat geen moreel of wettelijk recht op culturele tegemoetkoming.

De eis tot cultureel respect gaat ervan uit dat elk geloofs- en waardestelsel gelijkwaardig is, ongeacht de inhoud of maatschappelijke gevolgen. Maar dat is niet zo. Culturen die gendersegregatie, religieus recht en tribale loyaliteit vooropstellen, kunnen niet als moreel gelijkwaardig worden beschouwd aan samenlevingen die vrijheid, gelijkheid en rechtstatelijkheid nastreven.

Zoals Paul Scheffer stelt in Het Land van Aankomst (Scheffer), vereist succesvolle integratie een confrontatie tussen migrantenidentiteit en de ontvangende cultuur. Het is geen racisme om aanpassing te verwachten. Het is een voorwaarde voor samenhang.

Migratiegeschiedenis ondersteunt dit. In de Verenigde Staten werden Italiaanse, Ierse en Oost-Europese immigranten geacht Engels te leren, burgerplicht te tonen en zich aan te passen aan gedeelde waarden. Zoals Arthur Schlesinger schreef in The Disuniting of America (Schlesinger), was het succes van Amerika afhankelijk van het “smeltkroes”-model, niet van culturele fragmentatie.

Parallelle samenlevingen en het terugtrekken van de rechtsstaat

In veel Europese steden ontstaat de facto segregatie. In Nederland waarschuwde het Sociaal en Cultureel Planbureau voor “etnische concentraties” in steden als Rotterdam en Den Haag (Dichter bij elkaar?, SCP). Zulke wijken worden gekenmerkt door laag vertrouwen in instituties, overheersing van religieuze normen, en culturele weerstand tegen de dominante samenleving.

De “Trojan Horse”-affaire in het Verenigd Koninkrijk toonde hoe basisscholen in Birmingham onder invloed kwamen van islamistische netwerken die gendersegregatie invoerden, muziek en kunstonderwijs verboden en religieuze kledingcode oplegden — allemaal binnen het kader van multicultureel onderwijsbeleid (The Trojan Horse Affair, Clarke Report).

In België waarschuwde de Staatsveiligheid voor de toenemende invloed van salafistische netwerken in moskeeën en wijken, zonder dat de staat daadwerkelijk ingreep (Salafisme en België, VSSE).

Dit zijn geen uitzonderingen, maar structurele uitingen van multiculturele verzwakking en het terugtrekken van morele autoriteit door de overheid.

Het dubbele moraal van het multiculturalisme

De hypocrisie van het multiculturalisme is schrijnend. Westerse samenlevingen worden geacht alles te tolereren en zich aan te passen aan nieuwkomers, terwijl van migranten in niet-Westerse landen wordt verwacht dat zij zich aanpassen aan de lokale normen.

Wie naar Japan, China of Saoedi-Arabië verhuist, wordt niet tegemoetgekomen in zijn culturele wensen. Daar geldt: pas je aan, of vertrek. In het Westen is het omgekeerde waar geworden. Alleen hier is culturele zelfverloochening verheven tot morele plicht.

Zoals Douglas Murray schrijft in The Strange Death of Europe (Murray), is het Westen de enige beschaving die haar eigen jongeren leert dat hun cultuur waardeloos is. Dat is geen tolerantie, maar nihilisme.

Censuur en angst: kritiek als heiligschennis

Een ander gevolg van multiculturalisme is het afstraffen van kritiek. Vooral kritiek op religie — met name de islam — wordt al snel als racisme of haatspraak bestempeld, zelfs als deze kritiek voortkomt uit liberale overtuigingen.

De moord op Theo van Gogh in 2004, de aanslag op Charlie Hebdo in 2015, en de onthoofding van de Franse docent Samuel Paty in 2020 tonen hoe vrijheid van meningsuiting onder druk staat. In al deze gevallen ging het om kritiek of satire op religieuze dogma’s. In plaats van massale verdediging van die vrijheid, overheerst terughoudendheid en angst (L’affaire Samuel Paty, Le Monde).

Een rapport van de Britse Commissie tegen Extremisme waarschuwde in 2018 dat overheden steeds meer “compliant” zijn tegenover extremistische eisen in naam van harmonie (Challenging Hateful Extremism, Khan). Leraren, kunstenaars en hervormers uit islamitische milieus worden niet gesteund maar genegeerd. Angst regeert waar principes zouden moeten gelden.

Herstel van morele helderheid

Om dit te keren, moeten westerse landen afscheid nemen van het multiculturalistische ideaal. Diversiteit is geen doel op zich. Gedeelde waarden zijn dat wel. Samenlevingen bloeien niet op door tegenstrijdige wereldbeelden naast elkaar te laten bestaan, maar door gezamenlijke normen te koesteren.

Integratie moet niet langer optioneel zijn. Ze moet worden verwacht, aangemoedigd en gehandhaafd. Dat betekent geen gedwongen assimilatie, maar wel het duidelijk prioriteren van nationale normen boven geïmporteerde gebruiken.

Burgerschap moet meer betekenen dan enkel een paspoort. Het moet loyaliteit, culturele kennis en actieve betrokkenheid inhouden. Het onderwijs moet de nationale geschiedenis, taal en democratische beginselen centraal stellen, niet een fragmentarisch multiculturalistisch narratief vol slachtofferschap.

De staat moet stoppen met het subsidiëren van instellingen die identiteitspolitiek en culturele afscheiding bevorderen. De openbare ruimte moet symbool staan voor eenheid, niet voor versplintering. En wetten moeten voor iedereen gelden, ongeacht afkomst of religieuze status.

Een thuis, geen hotel

Een land is geen hotel. Het is een thuis. Wie naar een nieuw land komt, mag niet verwachten dat de gastheer alles aanpast aan zijn voorkeuren. Wie zijn oorspronkelijke samenleving heeft verlaten vanwege onderdrukking of chaos, heeft de morele verplichting om zich aan te passen aan zijn nieuwe woonplaats, niet om die plaats te hervormen naar het oude model.

Multiculturalisme heeft nieuwkomers geleerd dat ze alles konden meenemen — taal, religie, gebruiken, normen — en toch volledig geaccepteerd zouden worden. Die boodschap was fataal. Ze heeft geleid tot ressentiment, eisen en verdeeldheid, verpakt als tolerantie.

Het is tijd om die boodschap te vervangen door een eerlijker alternatief: je bent welkom, maar dit is hoe wij hier leven. Dit zijn onze wetten. Dit is onze cultuur. Respecteer die, maak ze je eigen, en je zult succesvol integreren. Verwerp die, en je zult buiten blijven staan.

Multiculturalisme heeft geen eenheid gebracht, maar verdeeldheid, verlamming en angst. Alleen door duidelijke, consequente integratie kan de liberale samenleving als geheel overleven.