De luchtkastelen van de zelfverklaarde experts

De opkomst van coaches, influencers en cursussen zonder waarde

De wildgroei aan ‘experts’

Het digitale tijdperk heeft de drempel voor zelfpromotie zo laag gemaakt dat vrijwel iedereen zich vandaag de dag ‘coach’, ‘mentor’ of ‘influencer’ kan noemen. Een goede camera, een Instagram-account en een portie zelfvertrouwen zijn voldoende om een persoonlijke merkidentiteit op te bouwen — vaak zonder enige inhoudelijke onderbouwing of professionele ervaring. Waar vroeger autoriteit werd opgebouwd via scholing, beroepservaring of bewezen resultaten, wordt die vandaag gekocht via advertentiebudgetten en misleidende contentstrategieën (The Rise of the Insta-Guru, Angela Nagle).

De belofte van snelle transformatie

Deze zelfverklaarde experts beloven hun volgers binnen enkele weken rijkdom, zelfliefde, zakelijk succes of innerlijke verlichting. Het aanbod is eindeloos: van ‘hoe je een passief inkomen opbouwt’ tot ‘leer manifesteren in 21 dagen’. De cursussen die ze verkopen zijn vaak duur, oppervlakkig en gebaseerd op persoonlijke anekdotes in plaats van structurele kennis of bewezen methodiek (Coaching As Commodification, Eva Illouz). Toch worden ze als waardevol gepresenteerd met psychologisch slimme marketing: schaarste, sociale bewijskracht, urgentie, en een overvloed aan valse testimonials.

De illusie van succes

Het succes dat deze influencers uitstralen is zelden organisch. Luxeauto’s worden geleased voor fotoshoots, vakanties worden op afbetaling geboekt, en de ‘six-figure income’ wordt zelden onderbouwd met bewijs. Veel van hen verdienen uitsluitend geld door anderen te leren hoe zij hetzelfde kunnen doen: een piramidestructuur waarin alleen de top verdient, en de rest investeert in een droom die nooit uitkomt (Multi-Level Marketing and the Myth of Empowerment, Robert FitzPatrick).

Dit fenomeen wordt vaak aangeduid als een vorm van digitale oplichterij, vermomd als empowerment. Onder het mom van ‘anderen helpen’ bouwen deze figuren een verdienmodel dat gebaseerd is op leegte, ijdelheid en manipulatie. Ze verkopen hoop aan mensen die kwetsbaar zijn: jonge ondernemers, mensen in transitie, of zij die vastlopen in het reguliere systeem (Hustle and Hype: Selling the Dream in the Digital Age, Emily Hund).

Pseudo-authenticiteit als verdienmodel

Veel van deze coaches presenteren zichzelf als ‘authentiek’. Ze delen persoonlijke verhalen over burn-outs, mislukkingen, of een onrechtvaardig leven dat ze overwonnen hebben. Deze verhalen zijn vaak gestileerd, overdreven of volledig gefabriceerd. De ‘authenticiteit’ dient niet als verbinding, maar als verkooptool. Emotie wordt ingezet als marketingstrategie, niet als oprechte uitwisseling (The Authenticity Hoax, Andrew Potter).

De influencer-economie heeft deze pseudo-authenticiteit verheven tot de norm. De coach zegt: “Ik ben net als jij geweest. Als ik het kan, kan jij het ook.” Het lijkt een motiverende boodschap, maar in werkelijkheid is het een verkooptruc die inspeelt op onzekerheid en verlangen.

De verschuiving van kennis naar narratief

Wat opvalt in deze wereld is de verschuiving van inhoud naar verhaal. Het maakt niet uit wat je weet, als je het maar goed weet te verpakken. Kennis wordt ondergeschikt aan presentatie. Een professionele coach met twintig jaar ervaring in gedragspsychologie maakt minder indruk dan een 25-jarige met perfecte tanden en een goed bewerkte YouTube-video over ‘het geheim van succes’. Informatie is overvloedig, maar context en diepgang zijn schaars (Shallow: What the Internet Is Doing to Our Brains, Nicholas Carr).

Het cursus-inflatieprobleem

De afgelopen jaren is het aantal online cursussen geëxplodeerd. Platforms als Udemy, Kajabi en Teachable staan vol met modules die vaak nauwelijks door professionele experts zijn samengesteld. De markt is zo verzadigd geraakt dat er zelfs cursussen bestaan over hoe je je eigen cursus moet verkopen — een eindeloze cyclus waarin de vorm belangrijker is dan de inhoud (Education or Exploitation?, Paul Taylor).

De waarde van een cursus is niet langer gekoppeld aan wat je leert, maar aan wie het verkoopt. Persoonlijke branding is leidend geworden, niet kennisoverdracht. Hierdoor ontstaat een vorm van cursus-inflatie: steeds duurdere pakketten met steeds minder concrete inhoud.

De ethische leegte

Er zit een diepgaande ethische vraag achter deze ontwikkeling: wat betekent het om iemand iets te leren? Oprechte coaching vereist kennis, ervaring, reflectie en verantwoordelijkheid. Het betekent iemand begeleiden op basis van inhoudelijke expertise en een helder moreel kompas. Maar voor veel ‘influencer-coaches’ is coaching simpelweg een verdienmodel (The Cult of the Coach, Micki McGee).

De schade die hiermee wordt aangericht is aanzienlijk. Mensen geven honderden tot duizenden euro’s uit aan beloftes die nooit worden waargemaakt. Ze blijven achter met frustratie, schuldgevoelens en het idee dat zíj hebben gefaald — terwijl de coach het probleem was.

De kwetsbaren als doelgroep

De doelgroep van deze industrie is zelden de succesvolle professional met een kritische geest. Het zijn vaak mensen in kwetsbare posities: jonge volwassenen, alleenstaande ouders, mensen met schulden of een gebrek aan richting. Ze zoeken houvast, structuur of hoop. De coaches presenteren zichzelf als gidsen, maar zijn eerder verkopers van schijnzekerheid (Selling the Dream: How to Make Money Off the Desperate, Celeste Headlee).

Deze machtsverhouding is problematisch: de coach heeft alle touwtjes in handen, de volger wordt verleid om te geloven en te investeren. Vaak wordt er zelfs gesuggereerd dat twijfel aan de coach ‘negatieve energie’ is of ‘weerstand tegen groei’. Dit sluit elke vorm van kritiek uit en houdt volgers gevangen in een psychologisch web van schuld en afhankelijkheid.

Het probleem van verantwoordelijkheid

Doordat deze coaches zichzelf zelden registreren bij beroepsorganisaties of zich aan ethische gedragscodes houden, is er geen toezicht of controle. Klachten kunnen nergens terecht, en juridische stappen zijn vaak niet mogelijk of zinloos. De wildgroei aan online cursussen vindt grotendeels plaats buiten de kaders van regulering, waardoor het een grijs gebied blijft tussen vrijheid van meningsuiting en commerciële misleiding (Dark Persuasion, Joel Dimsdale).

De oplossing: transparantie en educatie

Wat nodig is, is een maatschappelijke bewustwording van dit fenomeen. Transparantie over ervaring, accreditatie en bewezen resultaten zou een standaard moeten worden in de coachingswereld. Er moeten keurmerken en controlemechanismen komen, en consumenten zouden meer educatie moeten krijgen in het herkennen van pseudo-expertise.

Ook ligt er een verantwoordelijkheid bij platforms zoals Instagram, TikTok en YouTube, die deze coaches zichtbaarheid geven. Door algoritmes te wijzigen en misleidende content aan te pakken, kunnen zij bijdragen aan het beschermen van gebruikers tegen digitale manipulatie (The Age of Surveillance Capitalism, Shoshana Zuboff).

Echte waarde herkennen

Niet elke coach of cursus is per definitie slecht. Er zijn talloze professionals die vanuit oprechte intenties en expertise werken aan de groei van anderen. Wat hen onderscheidt is transparantie, onderbouwing, en het besef dat persoonlijke ontwikkeling geen commercieel product is, maar een diepgaand proces dat zorgvuldigheid vereist.

De uitdaging voor de consument is om de ruis van de markt te doorzien, en te leren onderscheiden tussen vorm en inhoud. Iemand die luid roept dat hij dé oplossing heeft, verdient eerder argwaan dan vertrouwen. Wie werkelijk waarde heeft toe te voegen, hoeft dat zelden te schreeuwen.