De AI-bubbel: risico, beloning en lessen uit de geschiedenis
Een patroon zo oud als innovatie
Technologische revoluties hebben altijd zowel fascinatie als speculatie aangetrokken. Elke periode van doorbraak , van de spoorwegen in de 19e eeuw tot het internet in de jaren 1990 , volgt een herkenbaar patroon: een nieuwe technologie wekt enthousiasme, investeerders pompen enorme bedragen in bedrijven met ongeteste bedrijfsmodellen, waarderingen rijzen de pan uit, en uiteindelijk grijpt de realiteit in. Zelfs wanneer bubbels uiteenspatten, laten ze vaak blijvende veranderingen in economie en samenleving achter (Technological Revolutions and Financial Capital Carlota Perez).
Vandaag de dag vertegenwoordigt kunstmatige intelligentie (AI) de nieuwste versie van dit fenomeen. Investeringen stromen, publieke hype bereikt ongekende hoogtes, en bedrijven beloven oplossingen die elke sector kunnen transformeren. Historische voorbeelden suggereren dat, zelfs als de waarde van sommige bedrijven instort, AI waarschijnlijk een blijvende maatschappelijke impact zal hebben die verder gaat dan financiële speculatie.
De spoorwegbubbel: de eerste grote technologiezeepbel
De negentiende-eeuwse spoorwegbubbel in Groot-Brittannië is een van de eerste goed gedocumenteerde voorbeelden van een technologische bubbel. In de jaren 1840 werden duizenden investeerders aangetrokken door de belofte van economische groei, handel en snelle verbindingen. Spoorwegbedrijven stegen in waarde tot belachelijke hoogtes, vaak los van daadwerkelijke inkomsten (The Railway Mania and Its Legacy Christopher Freeman).
Op het hoogtepunt werden ruim 6.000 mijl aan spoorwegen goedgekeurd voor aanleg, veel meer dan economisch verantwoord was. Veel bedrijven bestonden alleen op papier en sommige legden nooit een meter spoor aan. In 1847 stortte de markt in, investeerders verloren fortuinen, banken gingen failliet en het vertrouwen in financiële instellingen werd zwaar geschaad (Railways and British Economic Growth Roderick Floud).
Toch was de impact niet uitsluitend negatief. De overgebleven spoorlijnen vormden de ruggengraat van de industriële groei in Groot-Brittannië. Transport werd sneller, handel nam toe, en steden konden zich uitbreiden. De speculatie versneldde infrastructuurontwikkeling die anders tientallen jaren zou hebben geduurd (Technological Revolutions and Financial Capital Carlota Perez).
Parallellen met AI
Net als bij de spoorwegen is AI vandaag zowel een technologische doorbraak als een speculatieve markt. Investeringen stromen naar bedrijven die beweren hele sectoren te kunnen transformeren, van gezondheidszorg tot rechtspraak. Sommige startups hebben waarderingen die disproportioneel zijn ten opzichte van hun omzet of activa, vergelijkbaar met de buitensporige waarderingen van 19e-eeuwse spoorwegbedrijven (AI Startup Valuations and the Bubble Reuters).
De elektriciteits- en radiobubbels: de roaring twenties
Begin 20e eeuw volgden elektriciteit en radio een soortgelijk patroon. Toen elektrische verlichting, huishoudapparaten en radio-uitzendingen opkwamen, ontstond een enorme investeringshype. In de Verenigde Staten stegen aandelen van elektriciteitsbedrijven en radioproducenten vaak tot 10- of 20-voudige van hun jaarwinst (The Great Electrification Boom, Thomas P. Hughes).
De radiohype van de jaren 1920 is bijzonder illustratief. Radiobedrijven kregen absurd hoge beurswaarderingen, vaak gebaseerd op het idee dat iedereen radioluisteren zou adopteren. Toen de overwaardering corrigeerde, verloren veel kleine investeerders hun vermogen, maar de infrastructuur bleef bestaan. Binnen enkele jaren was radio een algemeen medium en een nieuwe economische sector, wat leidde tot innovatie in muziek, reclame en nieuwsverspreiding (Radio’s Golden Age, Susan Douglas).
Lessen voor AI
Deze voorbeelden laten zien dat speculatie vaak de ontwikkeling van nieuwe infrastructuur versnelt. Net zoals spoorwegen, elektriciteit en radio infrastructuur achterlieten die jarenlang van nut zou zijn, bouwt de AI-hype momenteel datacenters, krachtige rekenclusters en menselijke expertise op. Zelfs als sommige bedrijven failliet gaan, blijft de opgebouwde kennis beschikbaar voor de volgende generatie toepassingen (AI Infrastructure Expansion MIT Technology Review).
De dotcombubbel: internet en digitale euforie
De jaren 1990 brachten de dotcombubbel. Bedrijven zonder inkomsten, maar met een “.com”-naam, werden voor miljarden gewaardeerd (Dot-Con: The Greatest Story Ever Sold John Cassidy). Toen de bubbel barstte rond 2000, verdween enorme rijkdom, maar de technologie, infrastructuur en talentenpool bleef intact. Amazon, Google en eBay overleefden, en de fundamenten voor het moderne internet werden gelegd (Internet Histories and Corporate Evolution Andrew L. Russell).
Parallellen met AI
Vandaag zien we een soortgelijk patroon: hoge waarderingen, overdrijving van mogelijkheden, en een stortvloed aan investeringen in bedrijven met onzekere inkomstenmodellen. OpenAI’s waardering van honderden miljarden en de snelle opkomst van AI-startups vertonen sterke gelijkenissen met de dotcom-hype (AI Startup Funding Frenzy MarketWatch). Toch zal de infrastructuur en kennis die nu wordt opgebouwd blijven bestaan, ongeacht financiële correcties.
Carlota Perez: de vier fasen van technologische revoluties
Carlota Perez beschrijft in Technological Revolutions and Financial Capital vier fasen van een technologische revolutie:
- Installatie – het ontstaan van een nieuwe technologische basis.
- Crisis – speculatie leidt tot een bubbel en daaropvolgende correctie.
- Uitrol – brede, duurzame toepassing van de technologie.
- Volwassenheid – optimalisatie en stabilisatie in samenleving en economie (Technological Revolutions and Financial Capital Carlota Perez).
AI bevindt zich momenteel in de late installatiefase. Speculatie is hoog, waarderingen zijn overdreven, en publieke aandacht is intens. Een correctie is waarschijnlijk, maar zal naar verwachting leiden tot bredere implementatie en integratie van AI in verschillende sectoren.
Risico’s van de AI-bubbel
De AI-bubbel brengt meerdere risico’s met zich mee:
- Overwaardering en instorting: sommige bedrijven zullen niet aan hun ambitieuze omzetdoelen voldoen (AI Market Risks Goldman Sachs).
- Arbeidsmarktverstoring: cognitieve taken worden geautomatiseerd, wat banen bedreigt in klantenservice, vertalen, programmeren en meer (AI and Employment McKinsey).
- Concentratie van macht: grote AI-spelers kunnen enorme controle krijgen over data en algoritmen, wat ongelijkheid en politieke machtsverschuivingen kan versterken (AI Oligopolies Brookings Institution).
- Energieverbruik: grootschalige AI-modellen verbruiken enorme hoeveelheden elektriciteit, wat milieu-uitdagingen creëert (Energy Use in AI IEA).
De positieve kant van speculatie
Speculatie is niet uitsluitend schadelijk. Spoorwegen, elektriciteit, radio en internet laten zien dat een bubbel innovatie kan versnellen en infrastructuur kan opleveren. De AI-hype stimuleert de bouw van datacenters, high-end GPU’s en expertise, wat toekomstige toepassingen mogelijk maakt. Zelfs als veel bedrijven verdwijnen, blijft de opgebouwde technologie bestaan en kan deze worden hergebruikt voor brede maatschappelijke voordelen (Technological Revolutions and Financial Capital Carlota Perez).
Productiviteit en maatschappelijke impact
AI heeft potentieel voor enorme productiviteitswinst: in de gezondheidszorg door snellere diagnoses en geneesmiddelenontwikkeling (AI in Medicine Nature), in het onderwijs door adaptief leren (AI in Education UNESCO), en in industrie en logistiek door optimalisatie van processen (AI Productivity Impact OECD). De maatschappelijke voordelen kunnen de financiële verliezen tijdens een bubbel ver overstijgen.
De paradox van vooruitgang
Innovatie en speculatie zijn nauw verweven. Zonder de investeringshype zouden veel infrastructuurprojecten en technologische doorbraken langzamer verlopen. De uitdaging is dat speculatie risico’s en ongelijkheid kan creëren, maar tegelijkertijd middelen en kennis opbouwt die later fundamentele verandering mogelijk maken. In tegenstelling tot een puur financiële crisis, zoals de huizencrisis van 2008, laat een technologische bubbel tastbare, blijvende waarde achter.
Van bubbel naar integratie
Wanneer de AI-bubbel corrigeert, zullen de overlevende bedrijven de toekomst bepalen. Praktische toepassingen zullen domineren, terwijl speculatieve ventures verdwijnen of zich heroriënteren. AI zal geleidelijk een alledaagse technologie worden, net zoals elektriciteit en internet dat deden. Overheden en instellingen zullen beter in staat zijn regels en ethische kaders op te stellen, waardoor de technologie veiliger en nuttiger wordt voor de samenleving (Railways and British Economic Growth Roderick Floud, Internet Histories and Corporate Evolution Andrew L. Russell).
Conclusie
De AI-bubbel is een herhaling van een eeuwenoud patroon: speculatie, overwaardering, correctie en uiteindelijk integratie. Historische voorbeelden van spoorwegen, elektriciteit, radio en het internet laten zien dat financiële verliezen tijdelijk zijn, terwijl de infrastructuur, kennis en technologische vooruitgang blijven bestaan. AI zal waarschijnlijk een blijvende impact hebben op productiviteit, gezondheidszorg, onderwijs en innovatie wereldwijd.
Speculatie versnelt ontwikkeling, comprimeert decennia van innovatie in een paar jaren, en legt het fundament voor de volgende industriële revolutie. Zoals de geschiedenis leert, zal de AI-bubbel, ondanks de risico’s, uiteindelijk bijdragen aan een fundamenteel veranderde wereld (Technological Revolutions and Financial Capital Carlota Perez).
