De absurde kosten van militair materieel: hoe belastingbetalers opdraaien voor belachelijke prijskaartjes

Een systeem ontworpen om buitensporige kosten te innen, met belastingbetalers als slachtoffer

Militaire uitgaven worden vaak gerechtvaardigd in naam van nationale veiligheid en technologische vooruitgang, maar achter dit argument schuilt een krachtig systeem dat enorme winsten naar defensieaannemers kanaliseert ten koste van de belastingbetaler. Het probleem beperkt zich niet tot enkele uitzonderingen, het is verankerd in de structuur van aanbestedingen, politieke prikkels en systemische ondoorzichtigheid die consequent leiden tot te hoge kosten op grote schaal.

In de Verenigde Staten en bij bondgenoten worden miljarden dollars uitgegeven aan wapensystemen, voertuigen, vliegtuigen en munitie, maar vaak is er geen volledig overzicht van hoeveel van die uitgaven echte waarde vertegenwoordigen. Dit gebrek aan transparantie stelt aannemers in staat om kosten op te blazen zonder angst voor controle. Zelfs wanneer audits overbesteding aan het licht brengen, zijn de straffen klein in verhouding tot de behaalde winst, wat een cyclus versterkt waarin excessen niet worden bestraft, maar beloond (Defense Procurement Oversight, Project on Government Oversight).

Cost-plus contracten, de perfecte motor voor overprijzen

Een groot deel van het probleem komt voort uit cost-plus contracten, die aannemers hun kosten vergoeden, plus een gegarandeerde winstmarge. Experts waarschuwen dat dit geen stimulans biedt om kosten te minimaliseren, maar juist aanzet tot maximale uitgaven. Pentagon-analisten hebben onthuld dat onder dergelijke regelingen de werkelijke overkosten de winst vaak ver boven de oorspronkelijke toewijzing drijven (Price Gouging by Contractors, CBS News).

Recente audits door de Inspecteur-Generaal van het Ministerie van Defensie toonden ernstige tekortkomingen in de controle, waarbij 78 procent van de cost-plus-award-fee contracten slecht werd beheerd of onvoldoende gemotiveerd was (Audit of the DoD’s Oversight of Cost-Plus-Award-Fee Contracts, DoD IG). Deze bevindingen benadrukken dat de systeemstructuur te vaak aannemers toestaat om ongegronde winst te behalen, terwijl de belastingbetaler opdraait voor de kosten.

Historische voorbeelden van overprijzen bij cost-plus contracten

In de jaren tachtig en negentig betaalde het Pentagon enorme bedragen voor reserveonderdelen en kleine componenten die vele malen hoger waren dan de marktwaarde. Bekende voorbeelden zijn een hamer van $435, een toiletbril van $640 en diverse pinnen, moeren en bouten die in de duizenden dollars werden gefactureerd, ver boven de productiekosten (Pentagon’s $435 Hammer, and Other Horror Stories, Charles Mohr). Hoewel deze voorbeelden symbolisch zijn geworden, illustreren ze dat overprijzen systematisch is, niet toevallig. In 2015 bleek dat TransDigm Group vliegtuigonderdelen met meer dan 4000 procent markeerde, en uiteindelijk miljoenen moest terugbetalen (TransDigm Overcharges Pentagon, DoD Inspector General).

Mega-projecten als winstmachines

De F-35, vlaggenschip van overprijzen

De F-35 Joint Strike Fighter is het duurste militaire programma in de geschiedenis, met levenslange kosten geschat op USD 485 miljard. Lockheed Martin moest USD 29,74 miljoen betalen wegens defecte prijsstelling, omdat correcte kostengegevens tijdens contractonderhandelingen niet werden gedeeld, in strijd met federale wetgeving (Lockheed Martin to Pay $29.74 Million for Overcharging on F-35 Contracts, U.S. Department of Justice). Critici wijzen erop dat de kosten zelfs zonder deze boetes ver boven de oorspronkelijke schattingen zijn gestegen, waardoor langdurige druk op het defensiebudget ontstaat.

Ondanks technologische vooruitgang heeft de F-35 te maken gehad met terugkerende productievertragingen, softwareproblemen en problemen in de toeleveringsketen. Elke vertraging stelt aannemers in staat om extra werk, arbeid en materialen in rekening te brengen, waardoor de kosten verder toenemen. Analisten schatten dat inclusief onderhoud en operationele kosten elk vliegtuig de belastingbetaler meer dan USD 200 miljoen kan kosten, vergeleken met de aanvankelijke schatting van USD 80 miljoen (F-35 Program Cost Assessment, Congressional Budget Office).

Het Littoral Combat Ship, een maritiem voorbeeld

Het Littoral Combat Ship-programma, bedoeld om een veelzijdig en betaalbaar marineschip te leveren, heeft eveneens te maken gehad met kostenstijgingen. De oorspronkelijke kostenraming van ongeveer USD 220 miljoen per schip verdubbelde tot meer dan USD 500 miljoen, terwijl veel schepen voortijdig uit dienst werden genomen vanwege ontwerp- en onderhoudsproblemen (Littoral Combat Ship Needs Overhaul, U.S. GAO). De kostenoverschrijdingen kwamen niet alleen door slecht management, maar ook door aanbestedingsstrategieën die financieel voordeel voor aannemers bevorderden boven efficiëntie.

Historische megaproject-failures

Naast de F-35 en LCS illustreren andere historische programma’s systematisch overprijzen. Het Future Combat Systems-programma, geleid door Boeing, kostte USD 18 miljard voordat het in 2009 werd geannuleerd wegens kostenoverschrijdingen en inefficiënties (Future Combat Systems Cancelled, Renae Merle). Evenzo werd het Zumwalt-class destroyer-programma teruggebracht van 32 naar 3 schepen nadat de kosten per schip meer dan USD 7 miljard bedroegen, en het geavanceerde kanonsysteem werd afgebroken omdat alleen de munitie bijna USD 800.000 per schot kostte (Navy’s Zumwalt Destroyer Costs Soar, Christopher P. Cavas).

Deze programma’s laten zien dat overprijzen is ingebouwd in het plannings- en contracteringsproces, en geen geïsoleerde fout of technische mislukking is. Aannemers kunnen voor elke onverwachte complicatie factureren, terwijl straffen voor slecht management minimaal blijven.

Reserveonderdelen en onderhoud, de verborgen belasting

Naast grote wapensystemen vormen onderhoud en reserveonderdelen een belangrijke bron van overprijzen. Een Pentagon-audit uit 2018 wees uit dat een enkele metalen pin voor militaire helikopters werd gefactureerd voor USD 1.280, terwijl de productiekosten minder dan USD 50 bedroegen (Defense Logistics Spare Parts Pricing, GAO). Boeing factureerde ook USD 10.000 voor een toiletbril van een C-17 (Excessive Spare Parts Costs, DoD IG). Deze voorbeelden tonen aan hoe kleine componenten worden uitgebuit om maximale winst te behalen, en hoe dit patroon zich jaarlijks herhaalt in duizenden items.

Het cumulatieve effect van overprijzen van kleine onderdelen is enorm. Volgens het Government Accountability Office gaat het jaarlijks om miljarden dollars die verloren gaan aan opgeblazen onderdelenprijzen, allemaal betaald door de belastingbetaler (GAO Report on Defense Procurement, GAO).

Politieke bescherming en de draaideur

Defensieaannemers onderhouden een sterke politieke aanwezigheid, lobbyen voor gunstige beleidsmaatregelen en benutten de draaideur tussen militaire dienst en industrieposities. Honderden voormalige generaals, aankoopfunctionarissen en Pentagon-medewerkers bekleden nu posities bij bedrijven die ze ooit toezicht hielden (Pentagon Revolving Door, Project on Government Oversight).

Deze connecties zorgen ervoor dat contracten lucratief blijven en toezicht minimaal is. Congresleden zijn vaak terughoudend om in te grijpen, vooral in districten waar defensiefabricage werkgelegenheid biedt, wat een systeem versterkt waarin buitensporige uitgaven politiek veilig zijn.

De last voor de belastingbetaler

Elk opgeblazen contract betekent een versmalling van fondsen die anders naar onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur of noodhulp zouden gaan. Met een Amerikaans defensiebudget van meer dan USD 886 miljard in 2024 (National Defense Budget Estimates, Congressional Budget Office), zou zelfs een bescheiden reductie van overprijzen jaarlijks tientallen miljarden kunnen vrijmaken voor andere prioriteiten.

De menselijke kost gaat verder dan financiën. Vertragingen, slecht management en slecht onderhouden uitrusting brengen de paraatheid van het leger en de veiligheid van militair personeel in gevaar. Ondertussen maken aannemers recordwinsten, vaak beschermd door politieke invloed.

Wegen naar hervorming

Het beëindigen van systematisch overprijzen vereist structurele hervormingen:

• Vervanging van de meeste cost-plus contracten door vaste prijsafspraken waar mogelijk
• Handhaving van strafrechtelijke sancties voor frauduleuze facturering
• Verplichte volledige openbare audits van alle grote defensieprogramma’s
• Beperking van lobbyinvloed en strikte draaideurbeperkingen
• Transparantie in inkoop van onderhoud en reserveonderdelen

Zonder dergelijke hervormingen zal de cyclus van opgeblazen kosten, minimaal toezicht en buitensporige winsten doorgaan.

Conclusie

Het probleem van te dure militaire uitrusting beperkt zich niet tot sensationele verhalen over gouden bouten of overdreven toiletbrillen. Het is systemisch, en treft programma’s ter waarde van miljarden of zelfs biljoenen dollars. Aannemers profiteren, politici winnen politieke punten en belastingbetalers dragen de lasten.

Hervorming gaat niet om het tegenhouden van defensie, het gaat om transparantie, verantwoording en waarde. Totdat aanbestedingssystemen het publieke belang boven bedrijfswinst stellen, zullen de verborgen kosten van oorlog blijven stijgen, publieke middelen wegnemen en burgers dwingen te betalen voor een systeem dat is ingericht voor winst boven nut.